Szopka to nic innego jak makieta przedstawiająca moment tuż po narodzeniu Chrystusa; zazwyczaj jest to stajenka, czasami grota albo jaskinia. Korzenie zwyczaju przedstawiania przyjścia na świat Zbawiciela sięgają roku 330,  kiedy to cesarzowa Helena poleciła, by w znajdującej się w Betlejem grocie wybudować marmurowy żłóbek, który miał upamiętniać narodziny Syna Bożego. Pomysł ten przypadł do gustu świętemu Hieronimowi i z jego inicjatywy zaczęto inscenizować narodziny Syna Bożego. Kilka lat później cesarzowa Helena zdecydowała o przebudowaniu groty na stajenkę, w której umieszczono rzeźby Świętej Rodziny i pastuszków. Wrażenie naturalności pogłębiały pasące się obok żywe zwierzęta. Tak przedstawiona szopka szybko zyskała popularność. Za sprawą odwiedzających ją pielgrzymów zwyczaj dotarł do Rzymu, gdzie spotkał się z tak entuzjastycznym przyjęciem, iż podobną szopkę zdecydowano ustawiać w bazylice Matki Bożej Większej, w której podczas nocy wigilijnej mszę świętą celebrował papież.
Jednak za właściwego twórcę bożonarodzeniowej szopki powszechnie uważany jest święty Franciszek z Asyżu. W 1223 roku, po otrzymaniu zezwolenia od papieża Honoriusza III, w pustelni Greccio należącej do hrabiego Giovanniego Velito, przygotował niezwykłą inscenizację wydarzeń mających miejsce w noc narodzin Syna Bożego. Na terenie pustelni ustawiono żłóbek, pojawiły się też żywe zwierzęta; całość oświetlona została pochodniami. Święty Franciszek zwołał tam okolicznych mieszkańców i odprawił mszę. Zwyczaj ten bardzo szybko rozpowszechnił się w całym świecie chrześcijańskim, choć początkowo przywilej budowania szopek mieli wyłącznie franciszkanie i dominikanie.

Z biegiem czasu żywe inscenizacje betlejemskiej groty zastąpiono urządzanymi w kościołach szopkami z figurami Świętej Rodziny, pasterzy, aniołów i zwierząt adorujących Dzieciątko. Ikonografia przedstawienia narodzin ciągle się rozwijała - dodawano elementy pejzażu, architektury, zwiększała się także liczba postaci. Szopki, zazwyczaj bogato zdobione, prezentowały bardzo wysoki poziom artystyczny. Wiek XVIII we Włoszech uznawany jest powszechnie za okres najpełniejszego rozkwitu szopek - tworzone były wtedy ogromne ilości figurek wytapianych z wosku albo konstruowanych z terrakoty. Wprowadzono też figurki ruchome; zaczęły pojawiać się elementy narodowe, obyczajowe, a także rubaszne, mające cechy ludowej satyry. Tak dalece zmodyfikowano główne przesłanie szopki, że władze kościelne zakazały jej przedstawiania. Jednak po krótkiej przerwie szopki wróciły do kościołów, tym razem przedstawiając jedynie scenę adoracji Dzieciątka.

Do Polski tradycja wystawiania szopek bożonarodzeniowych dotarła mniej więcej w XIII wieku. Jedne z najstarszych na świecie figur obrazujących postać małego Jezusa Chrystusa, Najświętszej Marii Panny i Józefa, stworzonych na życzenie siostry króla Kazimierza Wielkiego, księżnej Elżbiety Węgierskiej, datowane są na rok 1370. Początkowo przygotowywaniem szopek zajmowali się wyłącznie zakonnicy, jednak z czasem zwyczaj ten zaczął przypadać w udziale także osobom świeckim. Za jedną z najpiękniejszych, polskich szopek powszechnie uznana została inscenizacja powstała w 1948 roku w kościele ojców kapucynów w Warszawie; wykorzystano w niej około 50 postaci, które mierzyły od 50 cm do metra wysokości.