Co to jest alkoholowa choroba wątroby?

Alkoholową chorobą wątroby nazywa się zarówno zmiany patologiczne w wątrobie, jak i ich konsekwencje ogólnoustrojowe wynikające z nadużywania alkoholu.

Kto może zachorować na tę chorobę?

Powszechnie uważa się, że zmiany chorobowe w wątrobie występują zdecydowanie częściej, gdy alkohol jest spożywany przez co najmniej 3-5 lat w dawce dobowej > 60-80 g alkoholu na dobę dla mężczyzn (średnio 200 ml wódki, butelka wina lub 5-6 małych piw po 330 ml) i > 20-30 g dla kobiet (75 ml wódki, 1,5 lampki wina lub 2 małe piwa). Należy jednak pokreślić, że wrażliwość osobnicza na alkohol jest bardzo zmienna. Ilość alkoholu, która u jednego chorego nie wywołuje istotnej patologii wątroby, u innego może spowodować ciężką chorobę wątroby. Szczególną uwagę należy zwrócić na toksyczność alkoholu u kobiet. Metabolizm alkoholu zachodzi przy udziale dehydrogenazy alkoholowej w żołądku (alkohol wysokoprocentowy) i enzymów mikrosomalnych w wątrobie (alkohol niskoprocentowy). U kobiet aktywność dehydrogenazy alkoholowej w żołądku jest znacznie niższa niż u mężczyzn; poza tym kobiety częściej piją alkohol niskoprocentowy. Dlatego wątroba kobiet w większym stopniu uczestniczy w metabolizmie alkoholu i tym samym łatwiej ulega uszkodzeniu toksycznemu. Alkoholowa choroba wątroby może dotyczyć zarówno osób realizujących tzw. towarzyski model picia, jak i osób z zespołem zależności alkoholowej. Wiele osób pijących towarzysko nie uświadamia sobie, że systematyczne spożywanie tylko 2 porcji alkoholu na dobę może spowodować przewlekłą chorobę wątroby.

Czy alkoholowa choroba wątroby to pojedyncza choroba czy grupa chorób?

Alkoholowa choroba wątroby to pojęcie szerokie. Składa się na nią wiele zjawisk, najczęściej występujących sekwencyjnie. U osób nadużywających alkoholu początkowo dochodzi do powstania alkoholowego stłuszczenia wątroby. W miarę upływu czasu i zwiększania się sumarycznej dawki spożytego alkoholu, a niejednokrotnie w wyniku spożycia jednorazowo dużej ilości alkoholu choroba objawia się zapaleniem wątroby. Może ono mieć postać ostrą, przebiegającą ciężko, z dużą śmiertelnością lub przewlekłą, której objawy nie są burzliwe, jednak konsekwentnie prowadzą do zaawansowanego włóknienia i alkoholowej marskości wątroby. Ostatnim etapem uszkodzenia wątroby jest jej marskość z wtórną niewydolnością narządu, która w większości przypadków powoduje zgon chorego w ciągu 5 lat.

Czy można zapobiec opisanemu rozwojowi alkoholowej choroby wątroby?

Rozwój alkoholowej choroby wątroby można zatrzymać prawie na każdym z opisanych etapów. Warunkiem zahamowania postępu choroby jest jednak jej rozpoznanie i całkowita abstynencja alkoholowa, zalecana do końca życia pacjenta.

Jakie są objawy alkoholowego stłuszczenia wątroby?

Jak podkreślono wcześniej, alkoholowa choroba wątroby to pojęcie niejednorodne. W początkowym okresie alkoholowe stłuszczenie wątroby u wielu pacjentów może przebiegać bezobjawowo lub chory zgłasza niespecyficzne bóle brzucha. W badaniu przedmiotowym często stwierdza się jednak powiększoną wątrobę (często znacznie) o wzmożonej spoistości. W badaniu ultrasonograficznym opisuje się powiększenie wątroby i wzmożenie jej echogeniczności odpowiadające stłuszczeniu narządu. Typowe nieprawidłowości stwierdzane w badaniach dodatkowych na tym etapie choroby obejmują wzrost aktywności GGTP, a jej aktywność przewyższa zwykle aktywność AST i ALT z tzw. odwróceniem ich aktywności (AST > ALT) oraz towarzyszący im czasami znaczny wzrost stężenia triglicerydów w surowicy.

Jakie są objawy ostrego alkoholowego zapalenia wątroby?

Ostre alkoholowe zapalenie wątroby jest ciężką chorobą o niepewnym rokowaniu. Często występuje u ludzi młodych, po różnym czasie intensywnego nadużywania alkoholu. Typowy obraz kliniczny obejmuje ciężki stan chorego, bóle brzucha i żółtaczkę. Chorzy często mają wysoką gorączkę. W badaniach dodatkowych obserwuje się leukocytozę, hiperbilirubinemię, istotne obniżenie wskaźnika protrombinowego, bardzo wysoką aktywność GGTP oraz umiarkowanie podwyższoną aktywność aminotransferaz z przewagą AST. Obraz choroby uzupełniają często objawy zapalenia trzustki i hiperglikemia oraz niewydolność nerek. Rokowanie w przebiegu ostrego alkoholowego zapalenia wątroby ocenia się za pomocą wskaźnika Maddreya, będącego matematyczną formułą uwzględniającą stężenie bilirubiny i wydłużenie czasu protrombinowego. Wartość wskaźnika przekraczająca 32 punkty wiąże się ze złym rokowaniem (30-50% chorych umiera w ciągu miesiąca).

Jakie są objawy alkoholowej marskości wątroby?

Należy zaznaczyć, że do marskości wątroby dochodzi u 10-20% alkoholików. Marskość wątroby w okresie wydolności narządu może przebiegać skapoobjawowo. W badaniu przedmiotowym stwierdza się obecność pajączków naczyniowych na skórze tułowia, zmiany o typie rumienia dłoniowego i czasami przykurcz Dupuytrena, powiększoną wątrobę (często z bardzo powiększonym lewym płatem) i śledzionę. Objawy przedmiotowe są wyraźne w przebiegu marskości wątroby w okresie niewydolności. Na pełen obraz kliniczny, poza objawami wymienionymi, składają się: zażółcenie powłok i twardówek, wyniszczenie, obrzęki obwodowe oraz cechy nadciśnienia wrotnego – wodobrzusze i poszerzenie żył powierzchownych na skórze brzucha oraz żylaków przełyku i odbytu. W badaniach dodatkowych stwierdza się niedokrwistość makrocytarną, małopłytkowość, z czasem także leukopenię. W badaniach biochemicznych zwraca uwagę wzrost aktywności AST przewyższającej ALT w surowicy (która często pozostaje prawidłowa) oraz u osób aktywnie pijących podwyższoną aktywność GGTP. Na tym etapie choroby obserwuje się najczęściej zaburzenia czynności syntetycznej wątroby w postaci obniżenia stężenia albumin i czynników krzepnięcia, objawiającego się wydłużeniem czasu protrombinowego.

Jak rozpoznać alkoholową chorobę wątroby?

Chorobę wątroby rozpoznaje się na podstawie opisanych objawów i badań dodatkowych; o ustaleniu etiologii choroby wątroby najczęściej decyduje wywiad. Należy podkreślić, że w przypadkach wątpliwych wywiad należy zbierać nie tylko od pacjenta, ale także od jego rodziny, gdyż pacjenci najczęściej zaniżają ilość spożywanego alkoholu. Szczególną uwagę należy zwrócić na kobiety z patologią wątroby, które często latami ukrywają swój alkoholizm. Gdy wątroba jest wydolna, można wykonać jej biopsję służącą diagnostyce różnicowej. Badanie histopatologiczne ujawnia cechy typowe dla alkoholowej choroby wątroby.

Jakie choroby często współistnieją z alkoholową chorobą wątroby?

U osób nadużywających alkoholu uszkodzenie toksyczne może nie być jedyną przyczyną choroby wątroby. Dlatego nawet jeśli chory powie, że nadużywa alkoholu, nie zwalnia to z dalszej diagnostyki hepatologicznej. Pacjenci z alkoholową chorobą wątroby znacznie częściej niż inni są przewlekle zakażeni wirusami hepatotropowymi. Według moich obserwacji, alkoholicy 10-20 razy częściej niż populacja ogólna wykazują obecność markerów obecnego lub przebytego zakażenia HBV i HCV. W przypadku zakażenia wirusowego pacjenta należy kwalifikować do leczenia przeciwwirusowego niezależnie od leczenia alkoholowej choroby wątroby. Należy pamiętać, że często w tej grupie pacjentów z chorobą wątroby współistnieje zapalenie trzustki, cukrzyca i polineuropatia alkoholowa. Chorzy na alkoholową marskość wątroby są w grupie wysokiego ryzyka zachorowania na pierwotnego raka wątroby i powinni podlegać badaniom skriningowym służącym wykryciu ewentualnych zmian rozrostowych w wątrobie (badanie USG i oznaczenie stężenia alfa-fetoproteiny co 6 miesięcy).

Jak leczyć?

Najważniejszym problemem w leczeniu alkoholowej choroby wątroby jest fakt, że przyczyna choroby leży w psychice chorego i należy rozpocząć od leczenia uzależnienia od alkoholu. Podstawą leczenia jest abstynencja alkoholowa. Najważniejsze jest uświadomienie choremu i jego rodzinie problemu choroby alkoholowej i konieczności jej leczenia. Należy wyraźnie podkreślić, że nie ma leków, które odwracałyby toksyczne działanie alkoholu w wątrobie i pozwalały na dalsze jego nadużywanie. W leczeniu ostrego alkoholowego zapalenia wątroby o ciężkim przebiegu stosuje się pentoksyfilinę i glikokortykosteroidy, gdyż dowiedziono, że takie postępowanie poprawia przeżycie. W przypadku marskości i niewydolności wątroby leczenie jest analogiczne jak u chorych z marskością o innej etiologii. Polega na zwalczaniu retencji sodu i wody, niedokrwistości i hiperamonemii będącej przyczyną encefalopatii. W każdym przypadku należy ocenić obecność żylaków przełyku i ewentualnie dokonać ich obliteracji. Należy także pamiętać o profilaktyce zakażeń i niewydolności nerek. Ostatecznym rozwiązaniem terapeutycznym u chorych z niewydolnością wątroby jest przeszczepienie wątroby. W przypadku pacjentów z alkoholową chorobą wątroby kwalifikacja do zabiegu musi być poprzedzona co najmniej półrocznym okresem abstynencji alkoholowej. Niezwykle istotna jest również konsultacja psychologiczna, uwzględniająca ryzyko powrotu do picia alkoholu po przeszczepie. U chorych z czynną chorobą alkoholową przeszczepienia wątroby nie wykonuje się.

Jaki okres abstynencji jest konieczny do wyleczenia alkoholowej choroby wątroby?

Zależy to ściśle od stopnia zaawansowania choroby. W przebiegu alkoholowego stłuszczenia wątroby zmiany w wątrobie cofają się już po kilku tygodniach abstynencji. W przypadku marskości wątroby zmiany w wątrobie są większości przypadków nieodwracalne, jednak z praktyki wynika, że długotrwała abstynencja alkoholowa u części chorych prowadzi do trwałego wycofania się objawów choroby i pozwala na wieloletnie przeżycie chorego z wątrobą w okresie zaawansowanego włóknienia, ale przy zachowanej wydolności narządu.

 
Fundacja na Rzecz Promowania Zdrowia, Sportu i Talentów Salus Et Facultas w ramach:

Przeciwdziałania uzależnieniom i patologiom społecznym proponuje edukację publiczną z zakresu przeciwdziałania uzależnieniom w formie serii artykułów publikowanych na stronie www.radom24.pl .

Projekt współfinansowany ze środków Gminy Miasta Radomia.