Zaniedbanie fizyczne i psychiczne dziecka oraz jego ubóstwo intelektualne i materialne to najbardziej rzucające się w oczy sygnały, że w rodzinie dzieje się źle. Zwykle bowiem jest tak, że w rodzinach alkoholików uwaga wszystkich członków rodziny skupia się na alkoholiku i ukrywaniu jego problemu. Natomiast potrzeby dzieci zostają odsunięte na dalszy plan. Skutkuje to tym, że dzieci nie otrzymują od rodziców odpowiedniego wsparcia, uwagi, opieki i miłości. 

Zdane tylko na siebie

Dzieci w rodzinach alkoholowych są bardzo często zdane same na siebie. Co nie musi oznaczać, że skutki takiej sytuacji łatwo zauważymy w zachowaniu dziecka. Nie zawsze są one widoczne i łatwe do wychwycenia. 

Pewna grupa dzieci „wydaje się być” bardzo dobrze przystosowana do funkcjonowania w w rodzinie z zaburzonymi relacjami. Inne z kolei łatwo rozpoznamy po symptomach nerwicowych np. tikach nerwowych, jąkaniu, zaburzeniach łaknienia i snu. Inne możliwe objawy to także bóle głowy, napięcie, stres, lęk, niepowodzenia szkolne, problemy z koncentracją, niskie poczucie własnej wartości oraz zachowania aspołeczne np. wagary, ucieczki z domu, kradzieże, bójki, wandalizm itd. 

Funkcjonowanie emocjonalne  dziecka w rodzinie alkoholowej zwykle sprowadza się do trzech zasad: "nie odczuwaj", "nie ufaj" i "nie mów". Nie odczuwaj - bo to, co czujesz jest zbyt przerażające lub bolesne. Nie ufaj - bo wszystkie składane obietnice i dawane słowa były niedotrzymywane. Nie ma więc nic pewnego, nic na czym mógłbyś się oprzeć. Nie mów o piciu swojego rodzica, o tym co czujesz i co myślisz, ponieważ poruszanie tego tematu może być źródłem przykrych emocji czy przemocy.

Dzieci alkoholików wchodzą w różne role 

Dzieci w rodzinie dysfunkcyjnej wchodzą w pewne społeczne role, które maja ułatwić im codzienne funkcjonowanie. Te role zostały przez psychologów określone jako:  rola bohatera rodzinnego, kozła ofiarnego, maskotki i dziecka niewidzialnego. 

W rolę bohatera wchodzi zwykle najstarsze dziecko, które bierze na siebie obowiązki dorosłych i robi co może, by naprawić istniejącą sytuację i utrzymać rodzinę w normie. Z kolei kozioł ofiarny odwraca uwagę od rzeczywistych problemów rodzinnych i skupia je na sobie poprzez wdawanie się w bójki, konflikty z prawem czy ucieczki. Dzieci te zachowując się w sposób nieakceptowany stale ściągają na siebie kłopoty i problemy.  

Dziecko maskotka także stara się odwrócić uwagę od rodzinnego problemu skupiając ją na sobie, tyle że robi to w inny sposób -  przymilając się i błaznując. Jego „rola polega na rozśmieszaniu i żartowaniu ze wszystkiego. W  dorosłym życiu „maskotki” są duszą towarzystwa, ale rzadką są traktowane poważnie. Z kolei dziecko niewidzialne pozostaje z boku rodziny, nigdy nie sprawiając żadnych kłopotów. Jest to dziecko nieśmiałe, wyizolowane i  mające „swój świat”.

Pomoc opata na zrozumieniu i współdziałaniu na rzecz całej rodziny 

Jeżeli chcemy pomóc dziecku alkoholika, powinniśmy najpierw zrozumieć naturę jego problemów. Aby było to możliwe, konieczne jest nawiązanie bliskiej, opartej na zaufaniu relacji. Tylko wtedy będziemy wiedzieli, co zrobić, żeby nie zrazić dziecka do siebie, a jednocześnie nawiązać szerszą współpracę z instytucjami czy osobami, które udzielą mu profesjonalnej pomocy. 

Dzieciom, żyjącym w rodzinach alkoholików bardzo potrzebne jest wsparcie w przetrwaniu. Należy podpowiedzieć  dziecku, jak ma radzić sobie w różnych trudnych czy niebezpiecznych sytuacjach rodzinnych np.; gdy ojciec jest agresywny lub gdy dzieci zostają same w domu bez opieki. Warto opracować z dzieckiem schemat postępowania na wypadek takich sytuacji. 

W pomoc dziecku trzeba, na ile to możliwe, włączać dalszą rodzinę czy sąsiadów, u których dziecko będzie mogło spokojnie przetrwać trudne chwile. 

W kontaktach z dzieckiem alkoholika przede wszystkim należy skupić się na tworzeniu okazji do  zdobywania przez nie doświadczeń, które wywołają u niego zmianę sądów o rzeczywistości, zmianę zachowania i odreagowanie emocjonalne. Każdorazowo należy także  zawiadomić szkołę i pedagoga/psychologa szkolnego o problemach rodzinnych dziecka. 

Udzielając pomocy dziecku przedstawiciel szkoły nawiąże kontakt z innymi instytucjami, jak np. MOPS, policja, Ośrodek Interwencji Kryzysowej czy poradnia psychologiczno – pedagogiczna. Współpraca pomiędzy nimi i skoordynowanie podejmowanych działań może przyczynić się do poprawy sytuacji dziecka oraz zwiększenia skuteczności interwencji podejmowanych wobec rodziny, zwłaszcza w aspekcie motywowania rodziców do podjęcia terapii i rozwiązania problemów osobistych.

Fundacja na Rzecz Promowania Zdrowia, Sportu i Talentów Salus Et Facultas w ramach: Przeciwdziałania uzależnieniom i patologiom społecznym proponuje edukację publiczną z zakresu przeciwdziałania uzależnieniom w formie serii artykułów publikowanych na stronie Radom24.pl.
Projekt współfinansowany ze środków Gminy Miasta Radomia.