- Chcemy w ostatnim tygodniu października, wpierw za pośrednictwem mediów w czasie konferencji prasowej, a następnie w czasie kwesty świątecznej na radomskiej nekropolii rzymskokatolickiej (ul. Limanowskiego), zaprezentować efekty prac konserwatorskich, które podjedliśmy w tym roku – mówi Sławomir Adamiec, wiceprzewodniczący Społecznego Komitetu Ochrony Zabytkowego Cmentarza Rzymskokatolickiego w Radomiu.

– Prace, które w chwili obecnej są już na ostatnim etapie, powierzyliśmy pracowni konserwatorskiej pana Grzegorza Świerczyńskiego. To dwa piękne nagrobki; Emilii z Wolskich Targowskiej oraz rodziny Bełkowskich i Napiórkowskich. Łączny koszt prac konserwatorskich, został wyceniony na ponad 94 tys. zł. To bardzo duży wysiłek finansowy, dlatego bardzo liczymy na dobre efekty listopadowej kwesty na cmentarzu, ale również cieszymy się, że parafii św. Wacława, będącej zarządcą cmentarza rzymskokatolickiego i dyrekcji nekropolii Pani Edycie Sitarskiej, udało się cześć środków pozyskać z dotacji Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków – dodaje Adamiec.

Zakres obu prac konserwatorskich objął rekonstrukcję form wykonanych w kamieniu, tak aby mimo upływu blisko 200 lat, odkryły pełnię pierwotnego piękna, dziś już prawie nieobecnego we współczesnych nagrobkach sztuki sepulkralnej. Do uczytelnienia doprowadzone zostały również inskrypcje poprzez uzupełnienie ubytków w masie oraz miejscowe pogłębienie rytu. Szczególną uwagę objęto również zabezpieczenie chemiczne nagrobków, na kolejne dziesięciolecia, tak aby nie ulęgały destrukcji w środowisku, które dziś oprócz obecności dużej ilości drzew pozostawiających na delikatnym kamieniu piętno, charakteryzuje się niekorzystnym wypływem spalin i opadów atmosferycznych.

Przypomnijmy, że pomnik Emilii z Wolskich Targowskiej, wraz z całą strukturą komory grobowej, uległ bardzo poważnemu zniszczeniu. W listopadzie ubiegłego roku, w zasadzie doszło do katastrofalnego zapadnięcia się gruntu pod pomnikiem, a dwie płyty bezpośrednio nakrywające kryptę, w znacznej części osunęły się poniżej poziomu podmurówki. W trakcie upadku pomnika najmocniej ucierpiał element zwieńczenia, z którego ozdobna korona liści akroterionów została prawie w połowie utrącona. Blok z wykutymi inskrypcjami stracił kilka obszernych fragmentów na narożach i krawędziach. Każda z dwóch zapadniętych kamiennych płyt, waży ponad 1.5 tony, dlatego konieczne było, przy demontażu, użycie ciężkich urządzeń dźwigowych.

Drugi z dziewiętnastowiecznych nagrobków, rodziny Bełkowskich i Napiórkowskich (Rocha Bełkowskiego, Romualda Napiórkowskiego, Józefy Bełkowskiej - 10B/1/7, grób 4007), to pomnik oparty na stylistyce klasycystycznej, czerpiącej proporcje i detale z architektury antycznej: kolumna z kanelowaniem osadzona na czworobocznym podwyższonym cokole. Na kształt nagrobka o charakterze wertykalnym składają się kamienne elementy ułożone jeden na drugim: kamienna podmurówka, prostokątna płyta zakrywająca kryptę, na płycie centralnie umieszczony stopień na jej narożnikach cztery słupki, powyżej centralnie baza – cokół, następnie trzon z inskrypcjami, nakrywa, baza kolumny, trzon kolumny na planie koła, nakrywa-profilowane zwieńczenie kolumny także na planie koła, na szczycie żelazny krucyfiks. Materiał kamienny użyty do wykonania elementów nagrobka to szaro- beżowy piaskowiec szydłowiecki.

Stan zachowania nagrobka Bełkowskich i Napiórkowskich był również bardzo zły i wyniknął z ciągłego oddziaływania warunków atmosferycznych na obiekt znajdujący się w bliskiej ekspozycji od ulicy Limanowskiego. Użyty do wykonania nagrobka materiał to szaro-beżowy, drobnoziarnisty piaskowiec szydłowiecki, który jest materiałem niejednorodnym i w partiach o słabszym spoiwie ulega wytrawianiu przez roztwory kwaśne (kwaśne deszcze) oraz podatny jest na niszczące działanie soli rozpuszczalnych w wodzie. Liczne wyługowania i wżery widoczne są na bokach ( wschodniej i zachodniej stronie) bloku inskrypcyjnego. Dwa z czterech kamiennych słupków osadzonych pierwotnie na płycie nagrobka pozostały na swoich miejscach natomiast dwa pozostałe leżą obok w bardzo złym stanie: oderwane duże fragmenty dolnych i górnych części materiału kamiennego. Na fotografii sprzed ok. 8-10 lat widoczne są żelazne pręty osadzone w narożnych słupkach tworzące rodzaj parkanu. Zwiększenie objętości korodujących prętów spowodowało rozpojenie i oderwanie kawałków kamiennych słupków. Od frontu na gzymsie profilowanym bezpośrednio nad blokiem z inskrypcją widoczny jest „flek” – uzupełnienie kamienne świadczące o podejmowanych w przeszłości naprawach nagrobka. Tuż obok oderwany narożnik gzymsu z przełamem pokrytym nawarstwieniami co świadczy o wieloletnim charakterze uszkodzenia.

- Elementy piaskowcowe Bełkowskich i Napiórkowskich, pokryte były nawarstwieniami pochodzenia atmosferycznego o zróżnicowanym charakterze; od cienkich szarych w partii ścian cokołu przez czarne grube w partii zwieńczenia, gzymsów i piedestału po zielono brunatne solne naskorupienia na gzymsach. Powierzchnie poziome lub zbliżone do poziomych pokryte były grubymi nawarstwieniami pochodzenia mikrobiologicznego: mchy i porosty, oraz atmosferycznego; ciemnoszare naskorupienia. W procesie konserwacji kamiennych elementów nagrobka zwróciliśmy szczególną uwagę na odtworzenie uszkodzonych fragmentów, z starannie dobranego materiału kamiennego. Okrągła nakrywa kolumny nagrobka została sklejona i sklamrowana kotwami ze stali nierdzewnej – opisuje stan i zakres przeprowadzonych prac renowacyjnych nagrobka Napiórkowskich/Bełkowskich, przewodniczący Adamiec.

Komitet już dziś zaprasza wolontariuszy chętnych do kwestowania w czasie listopadowych świąt zmarłych i wszystkich świętych. Szczegóły tegorocznej kwesty przekazane zostaną, za pośrednictwem radomskich mediów 25 października.

W czasie ponad 24 lat istnienia, Komitet uzyskał w czasie zbiórek kwotę, ponad 661 tys. zł. Rekordowe pod względem uzyskanych sum, były m.in. listopadowe kwesty w: 2010 roku – 50 tys. zł. i 2014r. – 40 tys. zł. oraz w 2016r. – 33tys. zł. W 2017r, w czasie listopadowej kwesty, do puszek trafiło 23100 zł., a w 2018 (listopad): 41 tys. zł.

W 2018 roku Komitet przeprowadził renowację pomnika nagrobnego (kosztem 26,5 tys. zł.) księdza Michała Kobierskiego (ur.24.09.1804r. +24.02.1876r.), który powstał w 1876 roku dla proboszcza radomskiej parafii farnej.

Na radomskiej nekropolii rzymskokatolickiej znajduje się ponad 300 zabytkowych nagrobków, wpisanych do rejestru zabytków woj. mazowieckiego, z czego ponad 30 zostało w pierwszej kolejności wskazanych przez Komitet, do pilnych prac konserwatorskich. Dzięki ofiarności społecznej, część z nich udaje się każdego roku, poddawać pracom renowacyjnym.

Na radomskim Cmentarzu Rzymskokatolickim pochowanych jest ponad 200 tys. zmarłych, wśród których spoczywają m.in.: żołnierze napoleońscy i Królestwa Polskiego, powstańcy styczniowi, legioniści Piłsudskiego, żołnierze z kampanii wrześniowej i czasu okupacji, w tym gen. Wł. Andersa, którzy walczyli pod Monte Cassino i po powrocie do Polski, zmarli na Ziemi Radomskiej. Tutaj pochowani są również m.in.: malarz batalista Józef Brandt († 2 czerwca 1915 w Radomiu), major T. Brzęk – Osiński, dr Teofil Rewolin?ski (1821 - 1899) - doktor medycyny i inspektor Urzędu Lekarskiego, wybitny Senator II RP Maciej Glogier i doktor Ludwik Przybyłko, Stanisław Wierzbicki (1865 - 1937) - znany restaurator Królestwa Polskiego i II Rzeczypospolitej; biskup sandomierski Paweł Kubicki - sufragan sandomierski 1871 - 1944, autor wielu dzieł historycznych, wychowawca szeregu pokoleń kapłańskich oraz biskupi radomscy: Edward Materski i Stefan Siczek.